Άμισθα διδακτορικά

Η σημαντικότερη στρέβλωση του τρίτου κύκλου σπουδών στην Ελλάδα είναι ότι ο υποψήφιος διδάκτορας δεν έχει εξασφαλισμένη υποτροφία/χρηματοδότηση. Αυτό έχει τεράστιες συνέπειες, όχι μόνο ερευνητικές αλλά και κοινωνικο-οικονομικές. Η πραγματική διδακτορική έρευνα, αυτή που προάγει την επιστήμη, είναι μια επίπονη εργασία που απαιτεί ψυχή και σώμα πέρα από το τυπικό οκτάωρο, 7 μέρες τη βδομάδα και 365 μέρες το χρόνο. Η διδακτορική έρευνα δεν έχει καμία σχέση με τις σπουδές σε ένα προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Η διδακτορική έρευνα είναι μια πραγματική εργασία που απαιτεί ατελείωτες ώρες σε εργαστήρια, σε βιβλιοθήκες και σε εξωτερικά πεδία. Όταν ένας υποψήφιος διδάκτορας, δηλαδή ένας εργάτης-ερευνητής, επιτρέπεται να εργάζεται χωρίς να πληρώνεται αυτό δημιουργεί αυτομάτως μια αλυσιδωτή και πολυεπίπεδη αντίδραση. Οι καθηγητές μπορούν να προσλάβουν όσους εργάτες θέλουν χωρίς να έχουν καμία οικονομική υποχρέωση απέναντί τους, με αποτέλεσμα να μην έχουν ισχυρό κίνητρο να φέρουν κονδύλια για να τους συντηρήσουν, και αυτό με τη σειρά του συνεπάγεται ότι δεν αναγκάζονται να κάνουν κορυφαία έρευνα προκειμένου να πάρουν τα λιγοστά ανταγωνιστικά κονδύλια. Από την άλλη, αν δεν πληρώνεις τον εργάτη σου δεν μπορείς να έχεις απαιτήσεις για το πόσο παράγει, ούτε και μπορείς να πείσεις κάποιον καλό εργάτη σου να μην βρει άλλη δουλειά ή να μη φύγει στο εξωτερικό. Κι αν δεν κρατήσεις τους καλούς εργάτες που θα σου κάνουν την καλή έρευνα για να πάρεις τα ανταγωνιστικά κονδύλια τότε δεν θα κρατήσεις και τους καλούς καθηγητές που θα σου φτιάξουν τα καλά πανεπιστήμια... κι ο φαύλος κύκλος μεγαλώνει.

Όταν ένας καθηγητής δεν πληρώνει τον εργάτη του δεν μπορεί ύστερα να του ζητήσει το λόγο γιατί αντί να έρθει στο εργαστήριο πήγε και δούλεψε 8 ώρες σερβιτόρος για να βγάλει τα προς το ζην. Ούτε και μπορεί να έχει την απαίτηση να είναι ο εργάτης του συγκεντρωμένος και ορεξάτος για να κάνει την κορυφαία έρευνα τις λιγοστές ώρες που θα ξεκλέψει από τη δουλειά ή/και την οικογένειά του. Και το διδακτορικό αντί για τρία θα πάρει δέκα χρόνια, η δίψα για την επιστήμη θα φθάσει στο ναδίρ, κι ο εργάτης-ερευνητής θα πιάσει τα 35 και θα ζει ακόμη με τους γονείς του για να επιβιώσει. Συνάμα, όταν το διδακτορικό δεν έχει υψηλές απαιτήσεις και υποχρεώσεις, τότε πολύ εύκολα θα γίνει για κάποιους ένα απλό όχημα για αναβολή στράτευσης, μια παρηγορητική διέξοδος σε μία επώδυνη κατάσταση ανεργίας, αλλά και γενικότερα μια χλιαρή απόφαση που δεν συνοδεύεται από το πάθος που κυριολεκτικά απαιτείται για να κάνει κανείς ουσιαστική και αξιόλογη έρευνα.

Καταλήγουμε λοιπόν στην Ελλάδα να έχουμε πολύ περισσότερους υποψήφιους διδάκτορες από αυτούς που πραγματικά χρειαζόμαστε ως χώρα. Με το να αυξάνουμε τους άμισθους εργάτες-ερευνητές κατεβάζουμε αυτομάτως τον πήχη, μειώνουμε τον ανταγωνισμό, και παράγουμε κατώτερα αποτελέσματα, διότι η κορυφαία και αξιοποιήσιμη έρευνα μετριέται με την ποιότητα όχι με την ποσότητα. Και το πιο τραγικό είναι ότι η κοινωνία γαλουχείται συνεχώς σε αυτό το στρεβλό σύστημα και δεν συνειδητοποιεί την πραγματική αξία της έρευνας, με αποτέλεσμα ο φαύλος κύκλος να συνεχίζεται.

Αν υπήρχε λοιπόν ένα πράγμα που το υπό διαβούλευση νομοσχέδιο του υπουργείου παιδείας έπρεπε να κάνει, είναι να απαγορεύσει ρητά την εγγραφή σε διδακτορικό πρόγραμμα χωρίς εξασφαλισμένη χρηματοδότηση του υποψήφιου διδάκτορα. Διαφορετικά, δεν κάνουμε τίποτα παραπάνω από το να συντηρούμε ένα σύστημα δουλικής εργασίας σε πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα.